Groch zwyczajny

Królestwo: Eukaryota - jądrowe
Podkrólestwo: Phytobionta - rośliny
Gromada: Telomophyta - rośliny telomowe
Podgromada: Magnoliophytina - okrytozalążkowe
Klasa: Magnoliopsida - dwuliścienne
Podklasa: Rosidae - różowe
Rząd: Fabales - strączkowce
Rodzina: Fabaceae = Papilionaceae - motylkowate
Podrodzina: Faboideae = Papilionoideae - motylkowate właściwe
Rodzaj: Pisum - groch
Gatunek: Pisum sativum - groch zwyczajny

Groch zwyczajny Pisum sativum L. jest jednorocznym, zazwyczaj samopylnym gatunkiem z rodziny motylkowatych. W klimacie umiarkowanym stanowi jedną z najważniejszych roślin strączkowych. Przyczynia się do tego fakt, że gatunek ten nie posiada specjalnych wymagań klimatycznych, choć w czasie kiełkowania źle znosi zimno (np. w postaci przymrozków). 

Groch jest typowym przedstawicielem rodziny motylkowatych. Liście podobnie jak u większości przedstawicieli są pierzastozłożone. Owocem jest strąk. Kwiaty o budowie grzbiecistej, duże i białe (w odmianie typowej).

Schemat budowy kwiatu z rodziny motylkowatych na przykładzie Pisum sativum. 1. widok z boku 2. odseparowate płatki tworzące koronę; v - żagielek (vexillum) c - łódeczka (carina) a - skrzydełka (alae) k - kielich

Budowa grzbiecista kwiatu grochu

Używany zarówno jako pasza dla zwierząt gospodarskich, jak i do spożycia dla ludzi. Stanowi też cenną roślinę w płodozmianie (poprawia strukturę gleby).

Gatunek diploidalny. Liczba chromosomów: 2n = 14.

Peluszka - Pisum sativum subsp. arvense

Botanicznie w obrębie Pisum sativum wyróżnia się dwie formy: Pisum sativum subsp. sativum, czyli współczesny groch uprawny, oraz Pisum sativum subsp. arvense, gatunek znany w Polsce pod nazwą peluszka lub groch polny. Ta ostatnia nazwa wynika z faktu, że roślinę tę można często spotkać w formie zdziczałej na polach i przydrożach. Często peluszkę traktuje się jako osobny gatunek. W takim przypadku jest zapisywana jako Pisum arvense. 

Peluszka w przeciwieństwie do grochu uprawnego ma dość stałą postać. Jest to roślina o łodydze do 1 m, z kwiatami z niebieskim żagielkiem i purpurowymi skrzydełkami (stąd też czasem używana nazwa: groch błękitnopurpurowy). Nasiona ma mniejsze i bardziej kanciaste niż groch uprawny. Przy czym trzeba pamiętać, że samo określenie "groch uprawny" jako nazwa dla Pisum sativum subsp. sativum jest niedokładne. Peluszka jest także do dzisiaj rośliną uprawianą, choć obecnie nasiona głównie używane są jako pasza dla zwierząt, a nie jako żywność dla ludzi. Dawniej nasione te były dodawane do mąki używanej w wypieku chleba. Oprócz tego groch polny wykorzystywany jest jako pasza zielona i nawóz zielony. Peluszka jest formą, która się pojawiła w historii gatunku jako pierwsza i stanowi ogniwo pośrednie między dzikimi przodkami a współczesnymi odmianami. 

Traktowany całościowo Pisum sativum zaliczamy do najstarszych roślin uprawnych. Ciężko jednak wyznaczyć dokładną datę rozpoczęcia hodowli ze względu na podobieństwa między wczesnymi formami a dziko występującymi przodkami. Ponadto badania archeobotaniczne sugerują, że udomowienie nastąpiło jedynie raz. W wyniku tego ukształtowała się najpierw forma znana dziś jako peluszka, a z niej dopiero wykształcił się współczesny groch zwyczajny. Z tych rozważań jasno wynika, że oba podgatunki mają wspólnego przodka. Kto był więc protoplastą? Jako gatunki wyjściowe przyjmuje się: Pisum elatius oraz Pisum humile, występujące w formie dzikiej na Bliskim Wschodzie (więcej: patrz poniżej). Do Europy (rejon śródziemnomorski) groch zwyczajny dotarł we wczesnym neolicie już jako udomowiona roślina uprawna. W Polsce gatunek uprawiany jest od neolitu.

Relacje filogenetyczne między Pisum elatius, Pisum humile i dwa podgatunkami Pisum sativum

Zarówno peluszka, jak i groch zwyczajny mogą wzajemnie się ze sobą krzyżować. Nie ma też barier, aby te podgatunki, nie tworzyły mieszańców z dzikimi przodkami. Ostatni fakt powoduje, że Pisum elatius i Pisum humile, można czasem spotkać w literaturze jako kolejne dwa podgatunki w ramach Pisum sativum.